Goede voorouders

“Dankzij de wetenschap kunnen we meer dan ooit vooruitkijken in de toekomst. We weten bijvoorbeeld dat de zeespiegel zal gaan stijgen, en dat Nederland ooit delen van het land zal moeten opgeven”, zegt Roman Krznaric. Maar ons vermogen om op die verre toekomst in te spelen en op de lange termijn te denken is niet goed ontwikkeld, stelt hij.

Terwijl dat juist van groot belang is om onze verantwoordelijkheid te nemen in de huidige klimaatcrisis, zegt Krznaric. Krznaric is een wereldwijd bekende filosoof en schreef vorig jaar de bestseller De goede voorouder. NEMO Kennislink sprak hem over klimaatverandering.

Marshmallowbrein

We kúnnen het wel. We hebben van nature het vermogen om vooruit te denken in de tijd en plannen te maken, zegt Krznaric. Hij noemt dat het eikelbrein, wat huist in de voorhoofdskwab. Die vooruitziendheid stelde lang geleden de mens in staat een zaadje in de grond te stoppen in plaats van dat zaadje op te eten, en dat was het begin van de landbouw. Zonder dit vermogen vooruit te denken had de mens het niet zo ver gebracht.

Maar wij mensen worden ook gestuurd door ons marshmallowbrein: het verlangen naar de snelle suikerkick, de dopamine die vrijkomt als we de sociale media, appjes of mail op onze telefoon checken – wat we gemiddeld 110 keer per dag doen. Dit is het deel van het brein dat jaagt op kortetermijnbeloningen. Het leidt tot kortetermijndenken. “En zoveel van de uitdagingen waar we tegenaan lopen in de klimaatcrisis zijn het gevolg van kortetermijndenken”, zegt Krznaric. “Politici kijken niet verder dan de volgende verkiezingen, of de laatste tweet. Bedrijven zien niet voorbij de kwartaalcijfers.”

Touwtrekken

Willen we goede voorouders worden, dan moeten we leren om langetermijndenkers te worden, stelt Krznaric. Het eikelbrein en het marshmallowbrein touwtrekken om de tijd, en we moeten leren het eikelbrein te oefenen en het marschmallowbrein te bedwingen. Het wapen dat Krznaric ons in die strijd biedt, zijn ideeën.

De geschiedenis is bepaald door ideeën, zegt Krznaric. “Het idee dat mannen superieur zijn aan vrouwen. Of dat het witte ras superieur is ten opzichte van andere rassen. Of het idee dat de zon rondom de aarde draait. Dat zijn ideeën. En we kunnen ideeën veranderen door er andere ideeën tegenover te stellen. Ik geloof in deze kracht van ideeën.”

In het boek De goede voorouder zet Krznaric zes manieren van langetermijndenken op een rijtje. Zoals kathedraaldenken, het vermogen om een project te beginnen dat pas ver na je eigen dood voltooid is. Dit stamt uit de cultuur van de middeleeuwen, maar er zijn ook recente voorbeelden, zoals de zadenbank in Spitsbergen, een duizendjarig project om de plantenbiodiversiteit van de wereld te behouden en bewaren voor de verre toekomst. Een andere manier is nederigheid met betrekking tot diepe tijd: het besef dat ons leven slechts een oogwenk is in de geschiedenis van de aarde. Maar voor de vraag hoe we ons moeten verhouden tot klimaatverandering zijn de ideeën van Krznaric over intergenerationele rechtvaardigheid het meest toepasselijk.

De toekomst koloniseren

Volgens Krznaric koloniseren we de toekomst door die te zien als ‘lege tijd’, een gebied dat door niemand geclaimd of bewoond wordt en dat we ons dus toe-eigenen. We behandelen de toekomst als stortplaats van klimaatschade, radioactief afval en technologische risico’s, zegt hij. “Toekomstige generaties, en dat zijn tientallen miljarden mensen, hebben erg weinig te zeggen over onze huidige politieke, economische en sociale systemen. Ze kunnen niet stemmen, ze worden niet vertegenwoordigd in parlementen. Dat is een politiek probleem, een probleem van rechtvaardigheid.”

Krznaric trekt de vergelijking tussen de strijd tegen klimaatverandering en die tegen racisme. “Vroeger dachten Europeanen dat ze superieur waren. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de kring van rechtvaardigheid uitgebreid naar landen in het zuiden. Maar we hebben die kring van rechtvaardigheid nog niet uitgebreid in de tijd. Dat is de volgende uitdaging.”

Een andere manier is om toekomstige bewoners van een stad via een symbolische manier te laten meepraten over beleid. In Japan gebeurt dat al in steden door het hele land. Er worden burgerraden georganiseerd waarin willekeurig gekozen inwoners meebeslissen over beleid. Een groep neemt het standpunt in van de huidige inwoners, maar een tweede groep beeldt zich in dat ze bewoners van de stad zijn, die de vijftig zijn gepasseerd. Om de denkbeeldige tijdreis te vergemakkelijken draagt deze groep ceremoniële gewaden. “De toekomst-groep komt met veel meer radicale en transformerende voorstellen, vooral als het om klimaatactie of milieu gaat. Deze Japanse beweging laat zien hoe je het eikelbrein aan kan zetten. En die beweging verspreidt zich, in de hele wereld slaat dit aan.”

Naast de democratie moet ook de economie en het culturele leven zich aanpassen en rekening gaan houden met de toekomst. “Er is een zogeheten tijdrebellie gaande op verschillende vlakken. In de economie ontstaan er allerlei alternatieven voor het vrijemarktdenken, zoals de regeneratieve economie, of de mensen die economische groei als doel bevragen.” Een voorbeeld hiervan is het werk van zijn vrouw Kate Raworth, die een invloedrijk boek schreef over de donut-economie. Dat is een economie die een balans zoekt tussen essentiële menselijke behoeften en de grenzen van de planeet.

Tijdrebellen

Iedereen kan een tijdrebel worden, zegt Krznaric, en dat kan op verschillende manieren. “Juridische acties kunnen helpen, of stemmen op de juiste partij. Kleine keuzes in je dagelijks leven, waarbij je gaat voor de meer duurzame optie en kiest voor de lange termijn. Zet zonnepanelen op je dak en doe het samen met je buren. Of geef geld om een rechtszaak te ondersteunen.” Zelf draagt Krznaric bij door boeken te schrijven en ideeën te verspreiden. “Maar ik ben ook de straat op gegaan om met Extinction Rebellion te demonstreren voor meer klimaatactie. Ik ben van nature geen radicaal mens, maar het soort snelle verandering die we nodig hebben vraagt hierom.”

Tijdrebellie gaat niet alleen over tijd, maar ook over ruimte, zegt Krznaric. “Hoe hebben andere soorten tienduizenden generaties weten te overleven? Er zijn vogels, bevers of vleermuizen die al veel langer bestaan dan de mens. Ze deden dat door goed te zorgen voor de plek waar ze wonen, door te leven binnen de grenzen van het ecosysteem waarin ze zaten.” Als je langetermijndenker wil zijn, doe je er goed aan verliefd te worden op de rivieren, de zee, de bergen en de bossen, concludeert Krznaric. “We moeten zorgen voor ons huis, de plek waar onze kinderen en de kinderen van onze kinderen zullen wonen.”