Top 10: de beste (deep)fakes uit de geschiedenis

Afgelopen april vergaderden Tweede Kamerleden veertig minuten lang met de stafchef van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. Althans, dat dáchten ze. Ze bleken een dubbelganger aan de lijn te hebben. De stafchef zelf – Leonid Volkov – suggereerde dat het om een geavanceerde deepfake ging, waarbij zijn gezicht op vileine wijze gekopiëerd werd. Dat bleek achteraf niet waar te zijn. Het was een dubbelganger.

Bij een goede wijn draait het naast smaak óók om het verhaal. Uit onderzoek blijkt dat mensen een wijn beter beoordelen als ze denken dat het een dure wijn is. Het verhaal hoeft dus niet echt te zijn, en daar maakte meesteroplichter Rudy Kurniawan genadeloos gebruik van. De zakenman kocht op veilingen voor tienduizenden euro’s per fles exclusieve wijnen op en wond tijdens proeverijen wijnfanaten moeiteloos om zijn vinger. Hij verkocht ook wijn en viel door de mand toen hij meer flessen peperdure Château Lafleur 1947 aanbood dan er waren geproduceerd. Kurniawan bleek de Amerikaanse wijnwereld voor miljoenen te hebben opgelicht. In 2013 werd hij tot tien jaar cel veroordeeld. Op Netflix is een documentaire te zien over hoe de oplichter dure wijnflessen hervulde met goedkope wijn.

Ontegenzeggelijk intrigeert het eeuwenoude doek met daarin de afdruk van het lichaam van een man met een baard. Volgens sommige christenen zou dit het doek zijn waarin Jezus Christus werd gewikkeld na zijn kruisiging. Het heilige artefact ligt momenteel in de Dom in Turijn. Naast het feit dat de man met een lengte van zeker 1,75 meter erg lang moet zijn geweest voor iemand die tweeduizend jaar geleden leefde, gaan veel wetenschappers er op basis van moderne dateringstechnieken van uit dat het om een vervalsing uit de dertiende of veertiende eeuw gaat.

In 1912 vindt de Britse amateurarcheoloog Charles Dawson stukken van een schedel in de grond in de buurt van het plaatsje Piltdown. Hij brengt het naar de paleontoloog Arthur Woodward met de claim dat hij een de schedel heeft gevonden van een mensachtige soort die de schakel moet zijn tussen mens en aap. Pas in 1953 wordt vastgesteld dat de ‘Piltdown-mens’ nooit heeft bestaan en dat (waarschijnlijk) Dawson de boel belazerde met een kaak van een orang-oetan en de schedel van een moderne mens.

Al eeuwen gaan er geruchten van een monster dat zich schuilhoudt in het Schotse meer van Loch Ness als Robert Wilson het in 1934 op een foto vastlegt. De Daily Mail publiceert de foto die beroemd wordt. Zeker een halve eeuw lang wordt de foto aangehaald als bewijs voor het bestaan van het monster. In de jaren 70 en 90 duikt bewijs op dat de foto een vervalsing is en dat het object op de foto een gefabriceerd ‘monster’ is van onder andere een speelgoedonderzeeër. Het monster is – na talloze zoekcampagnes – nog steeds niet gevonden.

Een vreemde explosie op Mars, een cilinder die neerstort vlakbij New Jersey en Marsmannen die de aanval inzetten. In 1938 brak er paniek uit in de Verenigde Staten toen een miljoenenpubliek het hoorspel The War of the Worlds hoorde. Het was een bewerking van het boek van H.G. Wells uit 1898 waarin de aarde wordt aangevallen door Marsmannetjes. Een deel van het publiek scheen niet door te hebben dat de nagespeelde nieuwsitems niet echt waren. Naderhand meldden media dat mensen zelfs steden hadden ontvlucht, maar die berichten zijn waarschijnlijk aangedikt.

In de 11e en 12e eeuw boterde het op zijn zachts gezegd niet tussen de pausen in Rome en de Duitse keizers die beide zeggenschap hadden over het benoemen van hoge geestelijken. Om het gezag van de pausen te onderstrepen werd veelvuldig een oorkonde uit de vierde eeuw aangehaald, waarin de Romeinse keizer Constantinus de Grote paus Silvester I gezag geeft als beloning voor Constantijns genezing van lepra. In de 14e eeuw ontdekten historici fouten in het document. Zo wordt Constantinopel genoemd, een stad die op het vermeende moment van schrijven nog Byzantion heette. Het document blijkt een vervalsing van latere datum te zijn.

Op 4 december 2016 loopt Edgar Welch de pizzeria Comet Ping Pong in Washington binnen. Hij wil geen pizza. Hij vuurt drie schoten af met zijn semiautomatische geweer. Niemand raakt gewond en Welch wordt gearresteerd. In de dagen daarna komt zijn motief naar buiten: hij was ervan overtuigd dat presidentskandidaat Hilary Clinton vanuit de pizzeria een pedofielennetwerk runde. Om gevangen kinderen te bevrijden was hij die ochtend bewapend in de auto gestapt. Clinton runde géén pedofielennetwerk vanuit deze pizzeria, toch verscheen het verhaal op verschillende websites en via sociale media werd het gretig gedeeld. Welch was in een nepnieuwsfuik terechtgekomen.

Je zou het een vroege vorm van fotoshop kunnen noemen toen een artiest rond 1865 het hoofd van de Amerikaanse president Abraham Lincoln (rechts) op het lichaam van de politicus John Calhoun (links) plakte. De compositie van het originele portret van Calhoun uit 1852 moet de vermoedelijke artiest Thomas Hicks hebben geïnspireerd tot een ‘heroïsch’ portret van de in dat jaar vermoorde Lincoln. Overigens waren er meer (autoritaire) leiders die een loopje namen met de werkelijkheid en bijvoorbeeld tegenstanders van foto’s lieten verdwijnen.

Informatie is een wapen dat in oorlogen vaak wordt ingezet om tegenstanders te verwarren of diens moraal te beïnvloeden. Zo moesten Britse ‘opblaastanks’ de Duitsers misleiden over waar en wanneer de landing van troepen in Frankrijk plaatsvond. De Duitse generaal Erwin Rommel liet zijn tanks tijdens een militaire parade in 1941 in Tripoli omrijden om vervolgens nógmaals voorbij te paraderen om de Britse inlichtingen te verstoren.