Geen worst, melk en hamburgers meer. Stel dat alle Nederlanders plantaardig gaan eten, wat zou dat betekenen voor de volksgezondheid? Dikkedarmkanker zou minder voorkomen, bloedarmoede juist vaker, verwacht voedingswetenschapper Ellen Kampman.
Ellen Kampman klinkt gehaast als ze belt vanuit haar auto. Vandaag kwam er saillant nieuws naar buiten rond vleesconsumptie, waardoor haar telefoon roodgloeiend staat met verzoekjes van de pers om commentaar van de Wageningse hoogleraar voeding en ziekte . De ophef betreft een rapport van Wageningen University & Research (WUR), in opdracht van de Vegetariërsbond en de True Animal Protein Price Coalition. De onderzoekers keken naar de relatie tussen medische kosten en vlees eten. De bevinding? Een vleestaks zou niet alleen goed zijn voor het milieu, maar zou ook de kosten van de gezondheidszorg drukken. De onderzoekers becijferden dat rood vlees per kilo €7,50 duurder zou moeten zijn om op te boksen tegen de ziektekosten als gevolg van overmatige vleesconsumptie.
In Nederland komen er jaarlijks circa tienduizend patiënten met dikkedarmkanker bij. Volgens KWF Kankerbestrijding is een kwart daarvan toe te schrijven aan het eten van bewerkt en rood vlees. Epidemioloog Ellen Kampman twijfelt aan dat getal, omdat het moeilijk is om gevallen van kanker te herleiden tot een specifiek onderdeel van het voedingspatroon. “Er zijn vooralsnog geen goede cijfers”, stelt ze.
Kampman was niet bij het Wageningse rapport betrokken, maar rood vlees en het risico dat kleeft aan de consumptie ervan is haar stokpaardje. In bredere zin richt haar onderzoek zich op leefstijl ter preventie van kanker en andere chronische ziekten. Daaruit blijkt dat het ‘westers eetpatroon’ er niet al te best vanaf komt. Dagelijks veel verzadigd vet, zout en suiker eten en weinig voedingsvezel vergroot de kans op aandoeningen als hartziekte, beroerte en suikerziekte.
Wat als vlees en zuivel niet langer onderdeel zijn van ons eetpatroon? In een land waarin iedere Nederlander plant-based eet, is het niet ondenkbaar dat de volksgezondheid er op vooruit zou gaan. We leggen de vraag voor aan Kampman.
Zou de gezondheid van Nederlanders verbeteren door veganistisch te eten?
“We kunnen nog niet goed inschatten wat het zou betekenen als iedereen plantaardig eet. Wél is het zo, dat we behoorlijk veel dikkedarmkanker in Nederland kunnen voorkomen door te stoppen met het eten van rood vlees, zoals rund- en varkensvlees. Ik zou zeggen dat we met gezonde voeding en bewegen ongeveer de helft van darmkanker in Nederland kunnen voorkomen. Minder rood vlees, maximaal vijfhonderd gram per week, en liefst geen bewerkt vlees zal daar flink aan bijdragen. Rood vlees eten hangt samen met de ontwikkeling van dikkedarmkanker vanwege het heemijzer, een natuurlijke kleurstof die het bloed rood kleurt en die het ontstaan van kankerverwekkende nitrosaminen kan bevorderen. Bewerkt vlees, zoals worst en rookvlees, lijkt naast dikkedarmanker ook samen te hangen met diabetes. Aan salami en dat soort spul worden ter conservering nitraten en nitrieten toegevoegd, die in het lichaam tot schadelijke stoffen kunnen worden omgezet. Met een plantaardig eetpatroon zouden we dus in ieder geval minder dikkedarmkanker en diabetes hebben.”
Zijn we vlees liever helemaal kwijt dan rijk voor de volksgezondheid?
“Als Gezondheidsraad en Voedingscentrum zeggen wij dat rood vlees op zich past in een gezond voedingspatroon, alleen moet je het niet overdrijven. Hou je het op maximaal driehonderd gram per week, dan krijg je voldoende voedingsstoffen binnen die niet zo makkelijk te vervangen zijn, zoals B-vitamines, ijzer en eiwitten. Die zijn wel te vervangen, maar dan moet je heel goed weten wat je doet. En dat is het punt. Er is een handjevol vegetariërs en veganisten die weten dat ze meer peulvruchten en noten moeten eten, die de combinatie maken tussen ijzerrijke plantaardige voeding en vitamine C, zodat het ijzer beter wordt opgenomen. Een veganistisch Nederland kan alleen als de hele bevolking goed geïnformeerd is en moeite doet voor wat er op tafel staat.”
Alles valt of staat met educatie?
“Educatie, maar het is ook een kwestie van de mogelijkheid hebben om na te denken over gezonde voeding en daar prioriteit aan geven. Het lager opgeleide deel van Nederland is daar veel minder toe in staat.”
Dat is nu ook al een probleem: een groot deel van de bevolking heeft niet de kennis en mogelijkheden om gezond te eten. Of je nou plantaardig eet of niet, je kan er in beide gevallen een slecht eetpatroon op na houden.
“Ja, dat is waar. Het zijn met name de lager opgeleide inkomensgroepen die overgewicht hebben. We zien ook duidelijk een opleidingsverschil in levensverwachting. Hoger opgeleiden leven langer en hebben twintig jaar langer een hogere kwaliteit van leven. Dat zal waarschijnlijk niet veranderen als heel Nederland zou overgaan op een plantaardig voedingspatroon.”
Komen er andere chronische aandoeningen voor dikkedarmkanker en diabetes in de plaats als we plantaardig gaan eten?
“Dat denk ik wel. We zien bijvoorbeeld dat jonge vrouwen die heftig menstrueren en vegetariër zijn, een grotere kans hebben om bloedarmoede door ijzergebrek te ontwikkelen. Tenminste, als ze het vlees niet goed vervangen en geen ijzersupplementen slikken. Ook voor ouderen is het de vraag of zij helemaal plantaardig kunnen eten. Ouderen gaan sowieso al minder eten waardoor ze minder eiwit binnenkrijgen. Door ouderdom gaat ook de spierkwaliteit achteruit. Momenteel doen we aan de WUR een studie waarin we ouderen veganistisch laten eten, om te kijken wat dat doet met de spierkwaliteit. Je lichaam neemt de eiwitten in vlees en zuivel namelijk makkelijker op dan de eiwitten in plantaardige producten. We hebben de resultaten nog niet. Misschien is er niks aan de hand met een goed vegan dieet, maar we moeten het zeker weten.”
Een algemene vrees van plant-based eten is een tekort aan eiwitten. Terwijl Nederlanders met 109 gram per dag meer eiwit eten dan nodig is voor hun gezondheid en ondertussen te weinig vitamines en vezels binnenkrijgen.
“Dat klopt. Slechts tien procent van de Nederlanders komt aan die tweehonderd gram groente en twee stuks fruit per dag. We eten gewoon te veel aan de ongezonde kant. Door meer plantaardig te eten, zit je sowieso snel aan de gezondere kant. Maar om door te schieten naar volledig plantaardig? Dan moet je goed weten wat je eet.”
Artsen van de organisatie Caring Doctors willen plantaardig voedsel als het standaard ziekenhuismenu doorvoeren, naar New Yorks voorbeeld. Wat vindt u van dit soort ontwikkelingen?
“Zelf ben ik betrokken bij de Stichting Alliantie Voeding in de Zorg, om het voedingsaanbod in ziekenhuizen gezonder te maken. Ten eerste zetten we heel duidelijk in op meer voedingsvezels. De aanbeveling is dertig tot veertig gram voedingsvezel per dag. Als we in Nederland vijftien gram halen, is het al veel. Dus: wit brood, witte rijst en witte pasta en dat soort dingen eruit. Meer volkorenproducten erin. Ten tweede moet het aandeel rood en bewerkt vlees omlaag. Aan zuivel zou ik persoonlijk niet te veel sleutelen, het is een van de belangrijkste bronnen van calcium, wat we nodig hebben voor onze botten en tanden.”
Calcium zit ook in groene groente. En het wordt toegevoegd aan producten als plantaardige melk en sojayoghurt. Is dat onvoldoende?
“Het is de vraag hoe duurzaam die processing-stap is. Het kost veel energie om mineralen toe te voegen aan producten die van nature die stof niet bezitten. Wellicht haal je calcium duurzamer uit zuivel dan uit verrijkte sojaproducten. Maar duurzaamheid en gezondheid zijn twee verschillende dingen. Je kunt melk en yoghurt vervangen door noten en peulvruchten en dergelijke, maar dat maakt gezond eten voor de gemiddelde Nederlander wel moeilijker.”
Is een plantaardig eetpatroon volwaardig genoeg voor opgroeiende kinderen?
“Voor zover ik weet is dat niet onderzocht. Je zou een interventiestudie moeten doen. De ene groep jonge kinderen krijgt een veganistisch dieet, de andere groep niet. Verder hou je de groepen hetzelfde. Na een bepaalde periode kijk je wat eruit komt, bijvoorbeeld hoe het is gesteld met de spierkwaliteit, zoals we nu bij ouderen doen. Zo’n onderzoek bij kinderen is moeilijk door een ethische commissie te krijgen. We moeten wel zeker weten dat dit geen tekorten geeft.”
Ook verschenen in de reeks Heel Nederland Vegan:
