Is sojadrink een duurzaam alternatief voor koemelk? Of is het eerder een grote veroorzaker van ontbossing in de Amazone? De reacties op onze podcast over koemelk logen er niet om, dus NEMO Kennislink ging op zoek naar betrouwbare cijfers.
‘Halve regenwouden worden gekapt voor jouw sojamelk, muts!’ ‘Soja is de grootste ontbosser van Zuid-Amerika…’ ‘Daar gaat weer een extra deel van het regenwoud!’ De reacties die via social media binnenkwamen op onze podcastaflevering over kaas gemaakt met behulp van gistcellen, waren niet mals. Onze redacteur had sojamelk genoemd als duurzamer alternatief voor koemelk, maar daar konden niet alle luisteraars zich in vinden. Nee, reageerden weer anderen, die soja dient juist als voer voor onze koeien. NEMO Kennislink zocht uit hoe het zit.
Klopt het dat er veel Amazone-bos wordt gekapt voor de teelt van soja?
Ontbossing van de Amazone is een groot probleem in Brazilië. Echter, het gros van de ontbossing is niet direct te wijten aan de teelt van soja, maar aan het vrijmaken van land voor weides voor koeien, vooral vleeskoeien, blijkt uit cijfers van de site Ourworldindata.org. Aan de andere kant wijst die site erop dat boeren of bedrijven veel van deze graslanden later alsnog omzetten in akkers voor de lucratievere sojateelt. Bovendien neemt sojateelt ook toe in andere kwetsbare gebieden in Zuid-Amerika. Brazilië en de Verenigde Staten zijn absoluut de wereldwijde koplopers in de productie van soja. Samen produceren ze maar liefst 69 procent van de wereldwijde soja, elk een vergelijkbare hoeveelheid.
Is die soja voor veevoer of voor producten als sojadrink?
Van de wereldwijd geproduceerde soja is ongeveer 76 procent bestemd voor veevoer, becijfert wederom de site Ourworldindata.org. Die gaat alleen niet zoals velen denken vooral naar koeien, maar meer naar kippen (37 procent) en varkens (20 procent). Slechts 1,4 procent gaat naar melkkoeien. Een Nederlandse melkkoe eet vooral gras en mais. Acht procent van hun dieet is krachtvoer en daarvan is ongeveer vijftien procent soja. Dat is dus slechts 1,25 procent van hun totale dieet, volgens cijfers van de Nederlandse Zuivel Organisatie uit 2016. Slechts twee procent van de wereldwijde soja gaat naar sojadrink.
Van de totale wereldwijde sojaproductie is 20 procent bestemd voor directe consumptie door mensen (de blauwe balk), waarvan 2,1 procent voor sojadrink. 76 procent gaat naar diervoer (rode balk), vooral voor pluimvee en varkens. Het laatste deel van 4 procent gaat naar de industrie (groene balk).
Hannah Ritchie voor Ourworldindata.org via CC BYKomt de soja voor sojadrink ook uit de Amazone?
De Nederlandse Vereniging voor Veganisme meldt op hun site een eigen onderzoek uit 2017 dat de soja voor sojadrink niet uit de Amazone en zelfs niet uit Zuid-Amerika komt. Vooral Europa en Canada zijn belangrijke bronnen. En inderdaad, Alpro vermeldt dat ze hun soja voor zestig procent uit Europa en voor veertig procent uit Canada halen. Albert Heijn bevestigt dat zij voornamelijk soja gebruiken uit Europa en Noord-Amerika en vanaf 2025 uitsluitend soja gebruiken die uit ontbossingsvrije gebieden komt.
Wat is dan duurzamer: koemelk of sojadrink?
De impact van sojadrink is vele malen lager dan die van koemelk, bleek uit een onderzoek van de Oxford University uit 2019. Vooral het verschil in landgebruik is enorm, praat zuivelexpert en hoogleraar Kasper Hettinga van Wageningen University & Research ons bij. “Een koe heeft veel plantaardig voer nodig om een liter melk te kunnen geven. Die omzetting is voor sojadrink veel efficiënter. Daarmee pakt ook watergebruik en CO2-uistoot veel lager uit bij sojadrink.”
Toch zit het nog iets ingewikkelder als je kijkt naar je totale dieet, nuanceert onderzoek van collega’s van Hettinga. “De meest efficiënte vorm van een landbouwsysteem bevat toch een beetje vlees en zuivel. Dieren zijn een goede schakel in zo’n systeem om restproducten als bijvoorbeeld graanstengels te voeren en zo juist weer van waarde te laten zijn. En koeien kunnen juist grazen op weidegebieden in bijvoorbeeld uiterwaarden die verder niet geschikt zijn voor landbouw. Op die manier is een beetje zuivel in je dieet toch heel duurzaam.” Onze huidige zuivelconsumptie ligt echter nog ver boven dit ‘beetje zuivel’.
Als je soja vergelijkt met andere koemelkvervangers als rijstdrink, haverdrink of amandeldrink, zijn de verschillen niet zo groot wat betreft CO2-uitstoot en landgebruik. Er is wel een groot verschil in watergebruik. Dat is bij rijstdrink en amandeldrink vele malen hoger, tonen aanvullende data van het eerder genoemde Oxford-onderzoek.
Wat is het gezondst?
Hiervoor bellen we met voedingswetenschapper Marjolijn Bragt van Wageningen UR. “Er is veel onderzoek gedaan naar koemelk en de invloed daarvan op het lichaam en je gezondheid. Voor sojadrink is dat er nog nauwelijks.” Maar als je kijkt naar de voedingswaarde van melk versus sojadrink, komt melk er het beste uit. “De hoeveelheid eiwitten, suikers en andere vitaminen en mineralen die van nature in melk zitten, is heel gunstig. Bovendien zijn die eiwitten goed verteerbaar en bevatten ze veel van de aminozuren die ons lichaam niet zelf kan maken en die we via onze voeding binnen moeten krijgen. Meer dan in sojadrink zit.”
Als je sojadrink vergelijkt met andere plantaardige alternatieven zoals haverdrink of amandeldrink lijkt soja nog het meeste op melk. Het is van die varianten ook de enige die in de Schijf van Vijf staat, naast melk. “De andere dranken bevatten vaak erg weinig eiwit, sojadrink komt nog in de buurt qua hoeveelheid eiwitten,” verheldert Bragt. Wel waarschuwt ze om goed op te letten welke sojadrank je koopt. “Het beste is een variant verrijkt met calcium en vitamine B12 en waar beperkt suiker is toegevoegd. Dat verschilt nu nog flink per product.”