De atoomkracht van Lise Meitner

Ik had wel eens van Lise Meitner gehoord, maar waarvan wist ik niet meer. Dus nam ik een duik in de geschiedenis en ontdekte haar bijzondere verhaal.

Lise Meitner is een schrijnend voorbeeld van hoe er eind negentiende eeuw met de rechten van vrouwen werd omgegaan. Het was 1897 toen Oostenrijk-Hongarije, het geboorteland van Lise, het verbod op studeren voor vrouwen ophief. Een glansrijke carrière lag voor Lise in het verschiet toen ze een kleine tien jaar later haar doctorstitel summa cum laude behaalde, maar niets was minder waar.

Niemand kon Lise in Oostenrijk-Hongarije aannemen. Ook in Berlijn kon ze enkel als gast onbetaald werk krijgen, wat ze uiteindelijk accepteerde. Het zou nog tot 1913 duren voordat Meitner een betaalde positie verwierf binnen het Kaiser-Wilhelm-Institut te Berlijn (waar ze bij het begin nog niet in het gebouw naar het toilet mocht). 

Tijden veranderen en langzaam verwierf Lise meer rechten. Zo kreeg ze na een aantal jaar hetzelfde loon als haar mannelijke collega’s, kon ze uiteindelijk haar eigen groep leiden en verwierf ze de titel bijzonder hoogleraar. Een sprookje leek te zijn uitgekomen. Zeker omdat haar onderzoek naar de isotopen van uranium, wat ze in een nauwe samenwerking met Otto Hahn uitvoerde, zeer voorspoedig verliep.

Ontdekking van kernsplijting

Echter, wederom veranderde het speelveld en dit keer niet ten goede. In de jaren 30 kreeg Lise steeds meer ‘last’ van haar Joodse achtergrond. Zo erg zelfs, dat ze in 1938 moest vluchten en uiteindelijk in Stockholm belandde. Lise onderhield nog wel veel contact door middel van een dagelijkse briefwisseling met Otto. Hierdoor bleef ze nauw betrokken bij het onderzoek. Eind 1938 werd er zelfs een geheime vergadering gehouden in Kopenhagen waar de laatste resultaten werden doorgesproken. Dit alles leidde ertoe dat niet veel later kernsplijting werd ontdekt. Deze ontdekking werd zowel door Lise als door Otto los van elkaar gepubliceerd, vanwege de politieke situatie eind jaren 30. In 1944 ontving Otto hier de Nobelprijs voor, maar over de rol van Lise werd niet gerept.

Meitner mag dan misschien haar eer zijn ontlopen, maar haar nalatenschap is groot. Kernsplijting is het principe achter de atoombom en het opwekken van nucleaire energie, zaken die onze wereld veranderd hebben. In 1954 werd er zelfs een internationaal onderzoeksinstituut opgericht in de buurt van Genève dat onderzoek ging doen naar nucleaire processen.

Dit instituut groeide en groeide en ontdekte snel meer en meer van wat er gebeurde op atomair en later zelfs subatomair niveau. Dit is het instituut waar ik nu werk: CERN. En vanzelfsprekend hoeven vrouwen niet meer buiten het terrein naar het toilet. Die tijden zijn gelukkig voorbij.