'De Koran is geen telefoonboek waarin je het antwoord opzoekt'

“Moderne technologieën, zoals de mogelijkheid om DNA aan te passen, brengen ons ongelofelijke voordelen. We kunnen er ziektes mee genezen en we kunnen er ziektes mee voorkómen”, vertelt Mohammed Ghaly enthousiast aan de telefoon vanuit Qatar. Daar is hij professor in de Islam en Biomedische ethiek aan de Hamad Bin Khalifa Universiteit. Eerder was hij docent Islam studies aan de Universiteit van Leiden. “Maar”, vervolgt hij zijn verhaal, “die technologieën brengen wel ethische en morele vraagstukken met zich mee, die de wetenschap alléén niet kan beantwoorden. Daar kun je bijvoorbeeld religie bij gebruiken.”

Ghaly doet veel literatuuronderzoek en is aanwezig bij samenkomsten van religieuze geleerden en biomedische ethici. Dit voorjaar schreef hij een artikel over het islamitische perspectief op het aanpassen van menselijk DNA. Het verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Issues in Science and Technology. Hij zet daarin uiteen wat er ethisch wel en niet toegestaan is voor moslims.

In uw publicatie beschreef u dat islamgeleerden vaak samenwerken met biomedische onderzoekers om antwoorden te vinden op medisch-ethische kwesties. U schreef dat zij samen discussiëren over vragen als: ‘Wanneer zien we een embryo als mens? En: mogen we het DNA van embryo’s aanpassen?’ Kunt u vertellen hoe die samenwerking ontstaan is?

“In de islamitische wereld geven moslimjuristen of moslimtheologen vaak antwoorden op ethische dilemma’s. Maar als het gaat om vragen over moderne, technische ontwikkelingen schiet hun kennis vaak tekort. Ze zijn vooral gewend om oude Arabische teksten te lezen, dus ze zijn niet geschoold in de biomedische wetenschap. Daardoor begrijpen ze vaak de moderne vragen niet goed. Ze moeten bijvoorbeeld weten wat genome editing (genetische modificatie) is, voordat ze een antwoord op een ethisch dilemma kunnen geven. Daarom zijn er in de jaren 1980 instituten opgericht waarin religieuze geleerden kunnen samenwerken met biomedische wetenschappers om consensus te verkrijgen over thema’s die met medische ethiek en het geloof te maken hebben. Sinds de lancering van het Human Genome Project in 1990 discussiëren zij ook over de genetica bij mensen.”

U bestrijkt wel beide vakgebieden in uw werk.

“Ikzelf ben volgens mij de eerste professor in islam én biomedische ethiek. Zo ben ik een pionier”, lacht hij. Hoe kijkt het islamitische geloof naar het bewerken van DNA van mensen met een lichamelijke ziekte? “Je kunt vanuit het geloof niet zeggen dat genbewerking altijd goed of slecht is. Er zijn verschillende meningen over. Maar de meerderheid van de geleerden vindt het geen probleem om het DNA van volwassen mensen met een genetische ziekte aan te passen. Het gaat om een weldenkend persoon. En wanneer die daar zijn akkoord voor geeft, dan is het oké.”

Hoe staat de islam tegenover het gebruiken van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek? Wanneer wordt een embryo als een mens gezien?

“De meeste moslimgeleerden denken dat honderdtwintig dagen na de bevruchting de ziel het lichaam betreedt. Maar er zijn ook mensen die geloven dat dit na veertig dagen is. Wanneer de ziel in het lichaam zit, is een abortus verboden, tenzij het leven van een moeder in gevaar is. Doordat embryo’s nog niet als volwaardige mensen gezien worden, is er geen religieus taboe bij het gebruiken van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek. Het gebruiken van embryo’s die overblijven bij IVF-behandelingen is dus gemakkelijker dan in katholieke of westerse landen.”

“Wel is het in de meeste islamitische landen verboden om embryo’s te maken alleen voor wetenschappelijk onderzoek.”