Een gouden of blauwe kruisiging? That’s the question!

Het schilderij verkeerde in een slechte staat: de verf was bedekt met vuil en was verkleurd. Tijdens het schoonmaken van het kunstwerk werd iets heel interessants ontdekt: de blauwe achtergrond die vandaag nog zichtbaar is niet origineel. De kunstenaar had oorspronkelijk voor een gouden achtergrond gekozen.
Dit leidt tot een belangrijk dilemma: moet de blauwe laag behouden worden of maken we het goud zichtbaar?

De kwestie van originaliteit

Tegenwoordig denken we bij het zien van échte kunstwerken vaak aan oude objecten: het zijn bijzondere artefacten die jaren en zelfs eeuwen doorstaan, dat maakt ze zo bijzonder. Net als dat wij rimpels krijgen als we ouder worden, krijgen kunstwerken ouderdomskwaaltjes, bijvoorbeeld barstjes in de verf of verkleuringen. Dat niet alleen, kunstwerken krijgen tijdens hun levensloop vaak cosmetische ingrepen of ondergaan hele transformaties.

Dit komt doordat modes veranderen, maar ook omdat de tijdgeest verandert. Er zijn steeds andere opvattingen over stijl, het belang en de betekenis van een kunstwerk.
Nu vinden we bijvoorbeeld die ouderdomstekenen van het materiaal ‘mooi’ en een belangrijk bewijs voor de echtheid van het kunstwerk, iets wat een kopie zeker niet heeft. Eeuwen geleden was dit echter een heel ander verhaal.

In de oudheid was het kopiëren van kunst een belangrijke praktijk ten gunste van de kunsten en was het maken van kunst bestemd voor het begrijpen van de wereld om ons heen. In de Middeleeuwen was het maken van kunst en kopiëren een voortreffelijke methode om God te dienen. Of een kunstwerk oud of nieuw was en of het dus een echt werk of een kopie was, deed er niet toe. Zolang het maar een bepaalde functie had, een verhaal vertelde of een religieuze betekenis had. Men maakte dan liever een nieuw werk, verfde het oude over, deed het originele stuk weg of voegde het oude kunstwerk samen met andere werken, zodat het daar een nieuwe functie kon krijgen die beter paste bij de tijd.

In het geval van De kruisiging is er kort nadat het kunstwerk was gemaakt, gekozen om het bloederige tafereel van de scene en de gouden achtergrond over te schilderen. Dit kan verschillende redenen hebben gehad, maar binnen de tijdsgeest passend zijn geweest. Een schilderij heeft dus meerdere gezichten, identiteiten en dus verschillende waardes door de tijd heen. Tegenwoordig wordt bij de restauratie van een kunstwerk eigenlijk de moeilijke keuze gemaakt welke identiteit het belangrijkst is. Het kunstwerk wordt als het ware in een bepaalde tijd bevroren en bewaard.

Het weghalen van de blauwe achtergrond betekent in dit geval een onomkeerbare ingreep en daarmee wis je automatisch een stukje geschiedenis. Om dit te voorkomen, kan de donkerblauwe laag behouden blijven. Maar als je het blauw behoudt, is het niet mogelijk om het oorspronkelijke uiterlijk van het schilderij te ervaren. De originele gouden ondergrond was niet alleen mooi, stel je de schittering ervan voor bij kaarslicht in een donkere middeleeuwse kerk, maar het goud was ook een verwijzing naar God.

Is er nog een andere oplossing, kan het niet allebei?

Een 3D-print als oplossing?

Misschien wel! Om de keuze van de restauratie makkelijker te maken, gaan we een reproductie van het kunstwerk maken in de staat zoals de kunstenaar het in eerste instantie bedoeld had, mét gouden achtergrond. Daarvoor heb ik een team van specialisten uit Spanje naar Nederland laten komen. Zij kunnen door middel van een laser het reliëf van het oppervlak waarnemen en ook vastleggen. Door daarnaast hele scherpe foto’s te nemen, kunnen we de kleuren van het schilderij digitaliseren.

Op deze manier leggen we én de driedimensionaliteit én de kleuren vast, zodat we er via de computer mee aan de slag kunnen. We voegen bijvoorbeeld informatie uit materiaalonderzoek naar de verf, kunsthistorisch onderzoek naar de stijl en kennis over gebruikte technieken aan het digitale model toe. Op die manier kan het kunstwerk als het ware ‘digitaal/virtueel gerestaureerd’ worden. Dat gebruiken we vervolgens om een zo echt mogelijke tweede versie te printen: eentje die zo goed als nieuw is, mét het schitterende goud!

Betekent het niet juist dat het 3D-printen van het schilderij met de gouden achtergrond eigenlijk dichter bij het idee van de kunstenaar staat? En daarmee dat de 3D-print op zich waardevoller is dan het origineel, dat visueel niet meer laat zien wat de meester bedoeld zou hebben? Is de 3D-print dan niet een welkome aanvulling geworden, omdat het iets kan tonen – in dit geval de intentie van de kunstenaar en de originele functie van het werk – wat met het originele werk niet kan?