Lang leve de biodiversiteit!

‘De biodiversiteit’ is heel belangrijk maar tegelijkertijd vaak een nietszeggend ‘containerbegrip’. Er gaat een complexe wereld achter schuil maar voor veel mensen is het slechts een buzzword. Toch geven we er allemaal om. En hoe. Zeg stikstof, Oostvaardersplassen of boerennatuur en de meningen vliegen je om de oren. Maar waarom dan, we willen toch allemaal een gezonde natuur?

28 mei 2021

Biodiversiteit heeft mij altijd gefascineerd. Als kind ontdekte ik dat er een verrassende logica schuilt achter natuur: een plant groeit niet zomaar ergens en een insect heeft specifieke planten nodig. Na jaren oefening kon ik in mijn thuisomgeving een beetje voorspellen: is dat grote ratelaar daar bij het riet? Dan staan er misschien ook wel wilde orchideeën.

Constant onderzoekt een orchidee
Dirk Hilbers voor NEMO Kennislink

Magisch was het, de eerste keren dat zo’n voorspelling uitkwam. Maar ook fascinerend: blijkbaar leven planten en insecten (maar ook vogels en zoogdieren etc.) op voorspelbare manieren samen en houden ze elkaar in stand. Wat betekent het dan als er soorten verdwijnen uit deze gemeenschappen?

Dit is helaas de realiteit: recentelijk kwam naar buiten dat 75% van de insectenbiomassa in natuurgebieden aan de Duitse grens in enkele decennia is verdwenen. Ook met onze wilde planten gaat het niet goed. Tijd voor actie! Maar hoe? Want waar iedereen het beste voorheeft met natuur, resulteert dit wel in compleet verschillende meningen.

Ogenschijnlijke tegenstrijdigheid

Het grootste probleem is hier volgens mij dat het allemaal zo dichtbij en zichtbaar is. Je zou een chirurg nooit vertellen waar hij of zij moet snijden, daar weet je zelf immers niks vanaf. Maar bij ecologie ligt dat anders. We zien toch hetzelfde: een mooi bos of grasveld met soms een vogeltje en vlindertje dat voorbij vliegt. Toch gaat het hier mis. Want dat mooie bos bestaat voor de ecoloog wel grotendeels uit exoten (planten die niet van origine in een land voorkomen maar daar door de mens zijn gebracht), en de vogels en vlinders zijn er voor iemand die de natuur al jaren volgt beduidend minder dan vroeger. En als je denkt naar hetzelfde te kijken maar dat eigenlijk niet doet, dan ontstaat er onbegrip. Waar de ecoloog naar zijn idee een exoot uit een ecosysteem verwijdert en de natuur helpt, is dit voor de ander een object van verwondering dat bruut kapot gemaakt wordt.

Mooi of niet mooi? Voor de een wellicht een geweldig vergezicht. Voor de ecoloog de teloorgang van biodiversiteit in een hoogveengebied door de opmars van pijpestrootje, een soort die bij een teveel aan stikstof de volledige vegetatie domineert.
Constant Swinkels voor NEMO Kennislink

Ik heb dit nooit zo duidelijk gevoeld als twee jaar terug, toen mijn oma mij meenam naar een boom die zij zo geweldig mooi vond. Hij symboliseerde een soort kracht en inspireerde haar, een ultieme uiting van de natuur in al haar grilligheid. Eenmaal aangekomen bleek het voor mij een exoot. Het was toen zo helder: ik kon niet zien wat zij zag en wist heel duidelijk dat dit mijn tekortkoming was. Zij ook niet wat ik zag, maar ja zij heeft er dan ook geen jaren voor gestudeerd…

Hoe zie ik het

Zelf zie ik het dus anders. Ik doe onderzoek naar de relaties die soorten in ecosystemen met elkaar aan gaan. Als je al deze relaties in een figuur zet, ontstaat een complex web van interacties. Aan de ene kant heel moeilijk, aan de andere kant heel duidelijk: zelfs met het herkennen van alle soorten in een systeem vangen we de natuur nog niet in al haar complexiteit. En met de huidige gang van zaken beangstigend: als hier soorten uit verdwijnen is dat niet alleen voor de verdwenen soort vervelend, maar ook voor alle soorten die hiervan afhankelijk waren. En een exoot neemt in dit soort systemen vaak geen deel aan deze interacties, die vormt een soort eilandje (of gezwel) binnen het natuurlijke netwerk van interacties dat zich over millennia van evolutie heeft gevormd.

Ik kijk naar de interacties tussen planten en insecten. Op de foto zie je misschien een mooie bloem en bij, maar ook een mini plant-bestuivernetwerk! Als deze plant, de beemdkroon, zou verdwijnen dan verdwijnt deze bij, de knautiabij, ook.
Constant Swinkels voor NEMO Kennislink

Een gezonde natuur betekent voor mij dus meer dan alleen een mooie boom of een zeldzame soort, maar behelst groepen soorten die op complexe manieren samenleven. In het grotere geheel zie ik deze netwerken van soorten langzaam afbrokkelen, grotendeels als gevolg van menselijk handelen. Al vanaf mijn jeugd, want op die plekken waar ik vroeger aan de hand van een paar soorten kon voorspellen wat er verder nog stond, lukt dit nu niet meer. De zeldzamere soorten zijn er verdwenen, de gemeenschap uitgehold en de magie is er vanaf.

De biodiversiteit

Met deze kennis in het achterhoofd: waarom zouden we überhaupt ‘tuinieren’ in de natuur? Het idee hierachter is dat de natuur altijd verandert en dat wij als mens niet moeten bepalen wat wel en niet natuur is. En hoewel dit in de basis klopt, doet het niet volledig recht aan de huidige situatie.

Samenlevingen van soorten zijn over millennia ontwikkeld. Natuurlijk veranderen deze samenlevingen continu, maar deze veranderingen gaan wel erg langzaam. Momenteel veranderen we de natuur in rap tempo. We zijn dus eigenlijk al aan het tuinieren maar dan onbewust. En daarmee bepalen we ook al welke natuur blijft bestaan en welke niet: de oorspronkelijke soorten kunnen zich niet zo snel aanpassen. Hierdoor zorgen we er dus eigenlijk voor dat de natuur juist niet meer de natuur kan zijn. Vanuit dat oogpunt lijkt het mij volledig legitiem om af en toe wat te ‘tegentuinieren’.

Enfin, uiteindelijk heb ik natuurlijk niets te zeggen over hoe mijn oma, of wie dan ook, een mooie boom ziet zelfs al is het een exoot. Ik hoop vooral dat je begrijpt dat het allemaal wat complexer ligt. Dat biodiversiteit simpel klinkt, maar in werkelijkheid jaren aan studie vereist om ook maar een beetje te begrijpen. En dat het dan weer heel belangrijk is dat er mensen zijn die hiervoor studeren aangezien we uiteindelijk allemaal afhankelijk zijn van de natuur voor een gezonde leefomgeving. Laten we vooral blijven discussiëren, maar dan wel over een biodiversiteit met inhoud!

Mijn onderzoek vind plaats op soortenrijke dijkgraslanden. Quizvraagje!