Neanderthaler niet uitgestorven door de moderne mens

“Dat neanderthalers zouden zijn uitgestorven omdat ze het onderspit hebben gedolven, is pure discriminatie”, zegt archeoloog en computermodelleur Fulko Scherjon (Universiteit Leiden). Samen met onder andere Krist Vaesen van de Technische Universiteit Eindhoven maakte hij twee simulatiemodellen die de bevolkingsgroei van de Neanderthaler tienduizend jaar volgde. Uit de berekeningen blijkt dat neanderthalers sowieso een grote kans hadden om uit te sterven, ook zonder bemoeienis van of confrontatie met Homo sapiens.

“Deze uitkomst is een belangrijke toevoeging aan de bewijzen dat neanderthalers niet verschilden van Homo sapiens”, aldus Scherjon. “We denken nog steeds vaak dat de neanderthaler de mindere was van de moderne mens. Minder slim, snel, creatief of hij kon het landschap minder goed gebruiken, terwijl hier geen enkel archeologisch bewijs voor is. Recente onderzoeken tonen juist aan dat er geen archeologisch verschil is tussen de neanderthaler en de Homo sapiens ten tijde van de neanderthaler.”

Simulatie populatiegroei

Dit onderzoek bevestigt dat er ook geen verschil tussen de twee soorten nodig was, om te kunnen verklaren waarom neanderthalers zijn verdwenen. Ook Krist Vaesen benadrukt dat het uitsterven van soorten een natuurlijk verschijnsel is. “Homo erectus bijvoorbeeld, die tussen 1,9 miljoen en 140.000 jaar geleden op aarde rondliep, leefde ook in kleine groepjes en is op een gegeven moment uitgestorven.”

Puur geluk

Om zeker van hun zaak te zijn, lieten de onderzoekers ook nog een wiskundig model los op een populatie van 70.000, waarbij ze naar geboortecijfers en sterftecijfers keken, en het aantal kinderen dat vrouwen krijgen. Ook dat model toont aan dat het plausibel is dat de neanderthaler na 10.000 jaar zou uitsterven, zonder tussenkomst van Homo sapiens.

Homo sapiens kan dus wel een rol gespeeld hebben bij het uitsterven, maar uit het model blijkt dat ze er niet de oorzaak van hoeven te zijn. Ze zouden het proces slechts versneld kunnen hebben. Zelf is de moderne mens ook ooit begonnen met kleine groepjes en op hen kun je dezelfde berekeningen loslaten. “Maar zij hebben meer geluk gehad”, legt Vaesen uit.

“De gemigreerde groep moderne mensen van 45.000 jaar geleden, heeft het bijvoorbeeld niet overleefd in Europa. Genetisch zijn ze namelijk nauwelijks verwant aan de groep die 25.000 jaar later vanuit Afrika naar Europa kwam.” Ook van de waarschijnlijk oudste Homo sapiens in Europa, waarvan recent een 210.000 jaar oud schedelfragment is teruggevonden, denken we dat ze zijn uitgestorven.

Scherjon bevestigt dat de moderne mens meerdere keren door het oog van de naald is gekropen, wat betreft uitsterven. “Het feit dat Homo sapiens het uiteindelijk in Europa heeft gered, komt door de al grotere populatie in Afrika, die inderdaad meerdere malen voor nieuwe aanwas zorgde.”

Extra handicap

Met dit model is er nu een nulhypothese voor het uitsterven van neanderthalers gekomen. Wanneer je wilt weten of er andere redenen waren dan een natuurlijk verloop, bijvoorbeeld door het verliezen van de competitie met Homo sapiens, is er extra bewijslast nodig.

Scherjon. “Dit is erg belangrijk omdat de neanderthaler in de archeologie tot nu toe met een handicap werd gemodelleerd ten opzichte van Homo sapiens, bijvoorbeeld als langzamere renner. Wanneer je vervolgens het verloop van de populatie simuleert, staat de uitkomst vast: logischerwijs verdwijnt dan altijd de gehandicapte soort, waarbij de handicap de reden is. Dit is een cirkelredenatie. Het is methodologisch fout en daarnaast archeologisch niet bewezen dat de neanderthaler ‘gehandicapt’ was ten opzichte van de moderne mens.”

Neanderthaler-lovers

Archeoloog aan de Universiteit Leiden Gerrit Dusseldorp kijkt desgevraagd naar het nieuwe onderzoek, waar hij niet bij betrokken was. “Computermodellen over dit soort scenario’s worden al een tijd gemaakt, en in sommige is er maar een erg kleine ‘handicap’ nodig om tot uitsterving van Neanderthalers te leiden. Dit onderzoek laat zien dat Neanderthalers ook heel goed uitgestorven kunnen zijn zonder handicap.”

Dit soort computermodellen bewijzen niet precies hoe het is gegaan, benadrukt Dusseldorp. “Ze laten zien hoe het gegaan kan zijn áls de input van de modellen klopt. Ik denk dat die input realistisch is: op basis van genetica en archeologie weten we dat Neanderthalers in kleine groepen leefden en in waarschijnlijk zeer lage bevolkingsdichtheid voor het grootste deel van hun bestaan.”

Het onderzoek van Vaesen en Scherjon toont aan dat er geen verschil is tussen Homo sapiens en neanderthalers. Steeds kleiner wordende populaties hebben nu eenmaal een grotere kans op uitsterven en dat is de neanderthaler fataal geworden. “Dit soort modellen zijn denk ik heel erg belangrijk, omdat ze ons dwingen onze aannames expliciet te maken”, aldus Dusseldorp. “Bij veel van de ‘analoge’ interpretaties van Neanderthaler-archeologie zitten er soortgelijke basis-aannames onder het gras. Zo heb je grof gesteld Neanderthaler-bashers, en Neanderthaler-lovers. Ik behoor tot de tweede groep: ik denk dat uit de archeologie blijkt dat Neanderthalers waarschijnlijk even slim waren als moderne mensen. En ik denk dat het bijzonder waardevol is om computermodellen op te stellen op basis van die aanname.”