Naar de content

Vijf vragen over stikstof in een land zonder veeteelt

Heel Nederland Vegan: het stikstofprobleem

iStock

Als we zouden stoppen met veeteelt, zijn we dan in één klap van het stikstofprobleem af? Stikstofexpert Jan Willem Erisman geeft antwoord.

12 december 2023

Soorten als brandnetel, braam en gras gaan er harder van groeien en verdringen andere planten, waardoor ook insecten, vogels en vlinders wegblijven. Waar het over gaat? Stikstof. Nederlandse natuurgebieden hebben er last van. Er slaat te veel stikstof neer vanuit de lucht in de natuur, waardoor in gebieden als de Veluwe de biodiversiteit hard is terug gelopen.

De schadelijke stikstofverbindingen waar het om gaat zijn ammoniak en stikstofoxiden. Ammoniak komt vrij uit de mest van kippen, koeien en varkens in de veehouderij. Stikstofoxiden zijn afkomstig uit het verkeer en de industrie, via de verbranding van fossiele brandstoffen.

Om de druk op natuurgebieden niet verder op te laten lopen, is er in Nederland weinig ruimte voor activiteiten waarbij stikstof vrijkomt. Woningbouw loopt vertraging op, festivals moeten eerst een natuurvergunning zien te krijgen. Wat nou als we in Nederland stoppen met de veehouderij? Jan Willem Erisman, hoogleraar milieu en duurzaamheid aan de Universiteit Leiden onderzoekt hoe ons land eruit zou kunnen zien als we alleen nog plantaardig voedsel produceren en consumeren. Vijf vragen over de stikstofcrisis in een veganistisch Nederland.

De vragen
Hoe groot is de rol van de vlees- en zuivelindustrie in het stikstofprobleem?
Ammoniak uit mest is de grootste boosdoener voor natuurgebieden, met name melkkoeien zorgen voor een deken van ammoniak over het land. In totaal is 45 procent van de stikstofneerslag in Nederland afkomstig uit de landbouw. Verkeer en industrie leveren een bijdrage van zo’n 22 procent. De rest, ongeveer dertig procent, komt overgewaaid vanuit het buitenland. "Laat je het buitenland buiten beschouwing en betrek je alleen de Nederlandse bronnen, dan is ongeveer driekwart van de depositie ammoniak uit mest", aldus Erisman. "Stikstofoxiden waaien na uitstoot grotendeels weg. Ammoniak slaat dichter bij de bron neer en blijft veel meer in eigen land."
Zijn we zonder veeteelt in één klap van het stikstofprobleem af?
Ja, daar kunnen we kort over zijn. Ammoniak zou wegvallen als bron. "En vergeet ook de stikstofoxiden niet" zegt Erisman. "Ook daar zou een vermindering in zitten, omdat er geen vrachtwagens meer rondrijden met dieren en veevoeder." De cijfers zijn als volgt. De jaarlijkse depositie in Nederland bedraagt gemiddeld 21 kilo stikstof per hectare. De kritische depositiewaarde, de hoeveelheid stikstof die de natuur aankan zonder schade op te lopen, ligt tussen de 5 en 15 kilogram per hectare. "Om aan het doel uit de Wet stikstofreductie en natuurverbetering te voldoen, moet de neerslag in 2035 in 74 procent van het oppervlak van de natuurgebieden op of onder de kritische depositiewaarde liggen." De hoeveelheid stikstof in de natuur moet dus met de helft omlaag. "Zonder ammoniak en stikstofoxiden uit de landbouw valt zo’n driekwart van de stikstofneerslag weg. Genoeg om op de kritische depositiewaarde uit te komen."
Hebben natuurgebieden helemaal geen last meer van stikstof in een vegan Nederland?
De druk op natuurgebieden langs de Duitse grens kan in een vegan Nederland nog steeds te hoog zijn. "Zou je in Nederland alle stikstofbronnen weghalen, zowel uit de landbouw als uit verkeer en industrie, dan houden we nog steeds veertig natuurgebieden over waar de kritische depositiewaarde overschreden wordt, vanwege stikstof afkomstig uit het buitenland." Om alle natuur veilig te stellen moet ook de stikstofoxiden en ammoniak die vanuit het buitenland overwaait omlaag. "Je zal altijd buitenlands beleid moeten voeren."
Krijgen we zonder veehouderij niet een tekort aan stikstof?
Gewassen hebben stikstof nodig om te groeien. Maar in een veganistisch Nederland gebruiken we geen dierlijke mest op de akkers en zo min mogelijk kunstmest. "Door te stoppen met veehouderij haal je meer dan negentig procent van de stikstofuitstoot uit de landbouw weg. We zouden van een stikstofoverschot naar een stikstoftekort gaan. Je moet daarom wel een goed bemestingssysteem hebben om te voorkomen dat landbouwgrond uitgeput raakt. Stikstof is in principe goed aan te vullen via natuurlijke routes, zeker als we menselijke uitwerpselen gaan uitstrooien over het land. Zonder bemesting ontstaat er bovendien ook een tekort aan micronutriënten zoals kobalt en mangaan, die niet via een natuurlijke weg aan te vullen zijn."
Wat gaat een plantaardig voedselsysteem schelen aan transport?
Ook aan de energiekant van een vegan Nederland is winst te behalen, volgens Erisman. "Onder de veeteelt zit een enorme infrastructuur, met lange aanvoer- en afvoerketens. Neem bijvoorbeeld varkens. Nederlandse biggetjes gaan naar Spanje, waar ze worden grootgebracht. Vervolgens gaan ze terug naar Nederland om geslacht te worden. De ham gaat naar Italië, om er parmaham van te maken, wat uiteindelijk in Nederland in de supermarkt komt te liggen. Met landbouwgewassen heb je die ketens niet, dan is de voedselvoorziening lokaal. Geen veehouderij scheelt heel veel transport."